Rolnik nieuchronnie ma wielki wpływ na glebę, dlatego zawsze powinien ją uprawiać koncentrując się na jej dobrej kondycji.
Poniżej zebraliśmy fakty i wskazówki, w jaki sposób, przy stosunkowo niewielkich nakładach można zapewnić jej optymalny stan.
Ilość zawartej w glebie wody, którą mogą wykorzystać rośliny, zależy od średnicy znajdujących się w niej porów. Należy zapobiegać nadmiernemu zagęszczeniu gleby, gdyż powoduje ono zmniejszenie średnicy porów, a w konsekwencji ogranicza dostępność wody dla roślin. Gleba gliniasta w 10. centymetrowej warstwie zawiera około 20 mm wody dostępnej dla roślin. Ilość wody, którą mogą wykorzystać rośliny zależy od tego, jaką objętość gleby przerasta system korzeniowy i jaki ma zasięg.
Po wczesno wiosennych roztopach lub obfitych opadach deszczu, gleba osiąga na ogół maksymalną pojemność wodną. Oznacza to, że wszystkie przestwory glebowe wypełnione są wodą. Gdy gleba lekko przeschnie w następstwie naturalnego odsączania nadmiaru wody do podglebia lub systemów drenarskich, osiąga ona tzw. pojemność polową. Jest to taka zawartość wody, która może utrzymywać się w glebie dłuższy czas.
Polowa pojemność gleby to taki stan gleby, w którym z większych porów glebowych odsączyła się woda, a jej miejsce zajmuje powietrze. Mniejsze pory nadal pozostają wypełnione wodą. Pory położone bliżej powierzchni gleby są częściej wypełnione powietrzem. Gleba, której połowę objętości stanowi materiał stały, a połowę pory, będąca w wilgotności polowej zawiera około 10-20% powietrza i 30-40% wody.
Ilość zgromadzonej w porach glebowych dostępnej dla roślin wody to różnica pomiędzy pojemnością polową, a punktem trwałego więdnięcia.
Średnica porów decyduje o tym, czy korzenie roślin mogą bez trudu pobierać zawartą w nich wodę, czy jest to utrudnione (zobacz tabelę powyżej). Występowanie porów w glebie zależy od jej uziarnienia i struktury.
| Siła potrzebna do wyciągnięcia wody z porów (siła, z jaką zasysają ją korzenie), wyrażona w metrach słupa wody |
Średnica pora glebowego |
|
|
Woda bardzo łatwo dostępna |
1-6 | 0.03–0.005 |
| Woda dostępna | 6-50 | 0.005–0.0006 |
| Woda trudno dostępna | 50-150 |
0.0006–0.0002 |
| Woda niedostępna | >150 |
< 0.0002 |
Źródło: Kerstin Berglund, Szwedzki Uniwersytet Rolniczy (Sveriges lantbruksuniversitet)
1) Włośnik korzenia
2) Gleba
3) Woda
Średnica pora decyduje o tym, z jaką siłą woda jest w nim utrzymywana. Im średnica pora jest mniejsza, tym siła ta jest większa, a przez to korzeniom roślin trudniej jest pobierać wodę. Dochodzi w końcu do pewnego punktu granicznego po przekroczeniu, którego włośnik nie może już pobierać wody z porów o zbyt małej średnicy.
Wodę znajdująca się w dużych porach rośliny pobierają bez problemów, natomiast wraz ze zmniejszaniem się średnicy porów zwiększa się siła potrzebna do pobrania z nich wody. Omówioną zależność przedstawia powyższa tabela. Granicą jest punkt trwałego więdnięcia, w którym siła ssąca korzeni jest zbyt mała, aby pobrać wodę z najdrobniejszych porów glebowych. Efektem jest obumieranie roślin. W praktyce rośliny nie mogą pobierać wody, aż do osiągnięcie punktu trwałego więdnięcia, najczęściej pobieranie to ograniczone jest już wcześniej.
Ilość wody, którą mogą pobrać rośliny stanowi wypadkową następujących czynników:
| Typ gleby | Ilość dostępnej dla roślin wody (w mm) na 10 cm profilu glebowego |
| Piaszczysta | ok 10 |
| Pyłowa | ok 20–25 |
| Gliniasta | ok 20 |
| Ciężka gliniasta | ok 10–15 |
Źródło: Kerstin Berglund, Szwedzki Uniwersytet Rolniczy (Sveriges lantbruksuniversitet) Root depth in the soil profile
Te trzy czynniki łącznie wyznaczają typ biologicznego punktu więdnięcia. W sytuacji tej ważne jest, aby rolnik zdawał sobie sprawę z tego, że nadmierne zagęszczenie gleby może ograniczać ilość dostępnej dla roślin wody. Jeżeli koła maszyn powodują zagęszczenie gleby poprzez zmniejszanie średnicy porów glebowych, ograniczona jest zdolność przesączania się wody, zmniejszeniu ulega również zdolność gleby do zaopatrywania roślin w wodę.
Wielkość agregatów glebowych znajdujących się w warstwie siewnej decyduje o ilości odparowującej z niej wody. Agregaty o średnicy mniejszej niż 2 mm ograniczają parowanie wody. Słoma znajdująca się na powierzchni pola również zmniejsza parowanie wody, odbija bowiem promieniowanie słoneczne i ogranicza nagrzewanie powierzchni gleby.
Jeżeli po siewie nasion nie spadnie deszcz, to o kiełkowaniu i wschodach roślin decyduje woda znajdująca się w warstwie siewnej gleby oraz warstwach położonych głębiej bezpośrednio do niej przylegających. W sytuacji takiej szczególnego znaczenia nabiera zatrzymanie i zarządzanie wodą w glebie w celu umożliwienia kiełkowania nasion.
Gdy słońce wschodzi i zaczyna oświetlać świeżo zasianą glebę, energia jego promieniowania powoduje podgrzewanie wody znajdującej się w warstwie, w której znajdują się nasiona i warstwie położonej bezpośrednio pod nią. Pewna część cząsteczek wody otrzymuje wystarczającą ilość energii, aby przejść w stan gazowy i w formie pary wodnej ulotnić się do atmosfery.
Gdy promienie słoneczne ogrzewają glebę, zjawisko parowania wody z jej powierzchni można dostrzec w sposób bezpośredni, co przedstawiono na zdjęciu powyżej.
Wspomniane zjawisko nie różni się zasadniczo od parowania wody podgrzewanej w naczyniu.
Przebieg procesu parowania wody z powierzchni obsianego pola zależy zasadniczo od wielkości agregatów glebowych znajdujących się w warstwie, w której umieszczono nasiona.
Na poniższym rysunku ukazano zależność pomiędzy parowaniem wody, a średnicą cząstek lub agregatów glebowych. Pierwsze maksimum parowania występuje przy wielkości cząstek wynoszącej 0,005 – 0,02 mm. Taka wielkość cząstek odpowiada frakcji pyłowej, w której zachodzi zjawisko kapilarności czyli podsiąku wody do powierzchni gleby z warstw głębszych. W przypadku gleb pyłowych należy przerwać podsiąkanie kapilarne wody, aby nie doprowadzać do bezproduktywnego parowania.
Drugie maksimum ilości parującej wody występuje, gdy wielkość agregatów glebowych przekracza 50 mm. Znaczącą ilość agregatów tej wielkości często spotyka się na glebach o dużej zawartości cząstek spławianych. Jeżeli w warstwie, w której umieszczono nasiona znajdują się tak duże agregaty, następuje gwałtowny ruch powietrza i wysychanie gleby. Pomiędzy tymi dwoma maksimami znajdują się warunki, w których parowanie wody jest najmniejsze. Występuje to, gdy średnica agregatów glebowych wynosi około 2 mm. Agregaty te nie są dostatecznie małe, aby powodować intensywne zjawisko podsiąku kapilarnego, ani na tyle duże, aby występował pomiędzy nimi intensywny ruch powietrza osuszający glebę. Występujące takiej wielkości agregaty w warstwie, w której umieszczono nasiona działają jak swego rodzaju przykrywka ograniczająca parowanie wody.
Pszenica ozima, 3 tygodnie po siewie
A: Agregaty o średnicy mniejszej od 2 mm umożliwiają 95% wschodów
B: Agregaty o średnicy 2 – 5 mm umożliwiają 60% wschodów
C: Agregaty o średnicy powyżej 5 mm umożliwiają 35% wschodów
Resztki pożniwne, takie jak słoma, również wpływają na ilość wody parującej z gleby. Słoma znajdująca się na powierzchni gleby, przynajmniej dwukierunkowo wpływa na ograniczenie strat wody:
Połączenie tych czynników powoduje, że gleba mniej intensywnie ogrzewa się wiosną przez co ograniczone jest parowanie wody.
Uprawa uproszczona często umożliwia wykorzystanie tych zjawisk. Lepsza retencja wody w połączeniu z większą odpornością na erozję powodują, że zredukowana uprawa gleby jest dominującym systemem uprawowym w suchych obszarach rolniczych takich jak prerie USA i Kanady.
Korytarze wydrążone w glebie przez dżdżownice powodują jej napowietrzenie i odprowadzenie nadmiaru wody. Dżdżownice przyspieszają również rozkład resztek pożniwnych, które po przejściu przez ich układ pokarmowy stanowią łatwo dostępne źródło składników pokarmowych dla roślin. Zwiększenie liczebności dżdżownic w glebie jest możliwe poprzez stosowanie dużych dawek nawozów organicznych oraz systemów uprawy mniej naruszających strukturę gleby.
W przeciętnych warunkach, na jednym hektarze pola uprawianego orkowo znajduje się od 100 tysięcy do jednego miliona dżdżownic o łącznej masie wynoszącej od 100 do 1000 kg. Dzięki drążeniu korytarzy, działalność dżdżownic w glebie jest bardzo ważna.
Wytworzone przez dżdżownice korytarze umożliwiają odprowadzenie nadmiaru wody oraz doprowadzenie powietrza do podglebia.
Dżdżownice wpływają nie tylko na odprowadzanie nadmiaru wody z gleby i jej napowietrzanie, ale także na inne fizyczne właściwości. W wyniku drążenia korytarzy zwiększa się ilość porów glebowych, a tym samym zmniejsza się gęstość objętościowa gleby suchej. Spulchniające działanie dżdżownic powoduje znaczące zwiększenie liczby makroporów (porów glebowych o średnicy przekraczającej 0,5 mm) tworzących sieć kanałów glebowych. Łączna długość takich kanałów powstających na jednym hektarze może wynosić około 4000 – 5000 km i mogą one sięgać nawet do głębokości 2 – 3 m. Powstające korytarze stanowią swoiste „autostrady” dla rozwijających się korzeni. W ciągu kilku lat dżdżownice występujące na jednym hektarze są w stanie przenieść dziesiątki ton gleby, która umieszczana jest na powierzchni w formie koprolitów.
Aby wyświetlić tę funkcję, musisz zaakceptować pliki cookie. Kliknij tutaj, aby zmienić swoją zgodę.
Aktywność dżdżownic stymuluje drobnoustroje glebowe, następuje intensyfikacja rozwoju bakterii i grzybów, poprawiają się właściwości biologiczne gleby. Ponadto dżdżownice powodują poprawę chemicznych właściwości gleby, ponieważ składniki pokarmowe po przejściu przez ich układ pokarmowy stają się lepiej przyswajalne dla roślin. Na przykład stężenie azotanów w grudkach gleby wydalonej przez dżdżownice jest 8 razy większa, niż w otaczającej je glebie. Materiał wydalony przez dżdżownice działa jak „klej” spajający cząstki gleby, zwiększa się w wyniku tego trwałość agregatów glebowych oraz jej struktury.
Dżdżownice są wrażliwe na wiele elementów nowoczesnego rolnictwa takich jak stosowanie pestycydów oraz nadmierne zagęszczenie gleby. Problemem jest również uprawa gleby, powoduje ona bowiem niszczenie korytarzy i niepokoi dżdżownice. Znaczenie tego zjawiska nasila się we wrześniu i październiku, ponieważ w tym okresie przypada ich sezon rozrodczy. Pod względem stopnia szkód wyrządzonych dżdżownicom zabiegi uprawowe można uszeregować następująco (zaczynając od tych, które są dla nich najmniej szkodliwe): siew bezpośredni < głęboszowanie < uprawa ścierniska < kultywatorowanie < orka < uprawa narzędziami aktywnymi.
Wpływ uprawy płużnej na liczebność dżdżownic często poruszany jest w różnych dyskusjach. Istnieją badania świadczące o tym, że orka powoduje wydobycie na powierzchnię około 10% całej populacji dżdżownic znajdujących się w glebie. Z tej liczby około jedną trzecią zjadły ptaki, reszta zdołała się ukryć w glebie.
Aby zwiększyć liczebność dżdżownic w glebie, należy je regularnie dokarmiać. Najlepszym sposobem jest wprowadzenie do płodozmianu koniczyny lub jej mieszanek z trawami. Jednak każdy sposób powodujący zwiększenie ilości substancji organicznej w glebie pozytywnie wpływa na liczebność dżdżownic, powinniśmy więc stosować nawozy zielone i międzyplony.
Wprowadzenie na kilka lat ugoru zielonego z mieszanki koniczyny z trawami zamiast pszenicy ozimej, spowodowało zwiększenie liczebności dżdżownic w roślinach następczych nawet o 100%. Z tego powodu dżdżownice są dobrym wskaźnikiem żyzności gleby. Występowanie dżdżownic w glebie świadczy o dobrych warunkach do wzrostu i plonowania roślin.
Korzenie prowadzą skryte życie w glebie. Na jednym hektarze pszenicy może być aż 300 tysięcy kilometrów korzeni dostarczających roślinom wodę i składniki pokarmowe. Dobrze rozwinięty system korzeniowy jest wynikiem należytej struktury gleby i ma decydujący wpływ na wielkość plonu.
Korzenie utrzymują roślinę w glebie i dostarczają jej wodę i składniki odżywcze. Rozwój systemu korzeniowego uwarunkowany jest genetycznie, podobnie jak rozwój łodyg i liści znajdujących się ponad glebą. Warunki glebowe (np. skład granulometryczny) mogą jednak stwarzać pewne ograniczenia w ich rozwoju. W glebach gliniastych o odpowiedniej wilgotności i strukturze, korzenie mogą dorastać nawet do głębokości 2 – 3 m.
Rośliny dwuliścienne, na przykład oleiste, mają system korzeniowy składający się z korzenia głównego i wyrastających z niego korzeni bocznych.
W okresie najszybszego rozwoju korzenie rozrastają się w glebie z prędkością 0,5 – 3,0 cm na dobę. Wzrost korzeni zależy jednak od szczelin i przestworów glebowych, ponieważ możliwość tworzenia przez korzenie własnych korytarzy jest ograniczona. W glebie wilgotnej stożek wzrostu korzenia może przesuwać jej cząsteczki na boki, natomiast w glebie suchej korzenie zmuszone są wykorzystywać do wzrostu przestwory glebowe o średnicy większej od tej jaką same posiadają. Opór mechaniczny stawiany przez glebę jest odzwierciedlony przez zniekształcenie stożka wzrostu korzeni oraz ich rozgałęzianie się. Korzenie i dżdżownice pomagają sobie wzajemnie, ponieważ korzenie wykorzystują do swojego wzrostu korytarze wydrążone przez dżdżownice, dżdżownice natomiast często przemieszczają się w profilu glebowym kanałami pozostającymi po obumarłych systemach korzeniowych.
Korzenie niezwykle skutecznie pobierają wodę i składniki odżywcze z gleby. W szczytowej części korzenia znajduje się stożek wzrostu, a za nim strefa, w której komórki dzielą się i powodują wzrost wydłużeniowy. Bezpośrednio za tym miejscem znajduje się strefa z delikatnymi włośnikami, które mają średnicę około 0,01 mm i długość 1 – 10 mm. Włośniki bardzo wyraźnie powiększają zdolność korzenia do pobierania wody i składników pokarmowych. Na przykład korzeń pszenicy o długości 1. cm i średnicy 0,5 mm może mieć dzięki włośnikom powierzchnię absorbującą o wielkości 5 cm2. Włośniki wydzielają ponadto śluz zwiększający kontakt korzenia z glebą.
Skuteczność pobierania wody i składników pokarmowych zależy od tego, jak intensywnie korzenie penetrują glebę. Często jako wskaźnik przyjmuje się tutaj łączną długość korzeni znajdujących się w jednym centymetrze sześciennym gleby. U roślin zbożowych wartość tego wskaźnika określana dla korzeni występujących w powierzchniowej warstwie gleby wynosi 10 (10 cm długości korzeni w 1 cm3 gleby). W podglebiu, na głębokości 1 m wartość wskaźnika wyraźnie się zmniejsza i wynosi 0,1 cm korzeni na cm 3 gleby. Oznacza to, że jeden litr warstwy powierzchniowej gleby zawiera 100 m korzeni podczas, gdy w jednym litrze gleby znajdującej się na głębokości 1. metra znajduje się jedynie 1 m korzeni. Długość korzeni występujących na jednostce powierzchni jest zaskakująco duża.
Buraki cukrowe rosnące na powierzchni 1 m2, wytwarzają system korzeniowy o łącznej długości około 10 km. Pszenica ozima może wytwarzać system korzeniowy, którego łączna długość wynosi nawet 30 km na metr kwadratowy. Oznacza to, że pszenica rosnąca na powierzchni 1 ha ma korzenie o łącznej długości wynoszącej 300 tysięcy kilometrów.
Słoma, w celu przyspieszenia jej mikrobiologicznego rozkładu, powinna być rozdrobniona przez kombajn, a następnie wymieszana z glebą. Odpowiednie postępowanie ze słomą poprawia właściwości gleby, głównie jej strukturę i porowatość.
Słoma wymieszana z glebą, natychmiast poddawana jest rozkładowi mikrobiologicznemu przez grzyby i bakterie. Mikroorganizmy potrzebują do swojego wzrostu węglowodanów i wykorzystują słomę, jako źródło węgla i energii. Oznacza to, że masa słomy w wyniku procesów rozkładu ulega stopniowemu zmniejszeniu, natomiast liczebność mikroorganizmów zwiększa się.
Jeżeli pozostałą na ściernisku słomę wymiesza się z glebą w połowie września, to do połowy października jej masa ulegnie zmniejszeniu o jedną trzecią. Do wiosny pozostaje jedynie połowa z początkowej masy słomy, natomiast do września 10 – 20 %. Pochodzący z rozkładu słomy węgiel jest wbudowywany w bakterie i grzyby, częściowo ulatnia się do atmosfery w postaci dwutlenku węgla, może też tworzyć w glebie nowe trwałe związki organiczne.
Mikroorganizmy przeprowadzające rozkład słomy potrzebują również azotu. Na początku tego procesu mikroorganizmy „kradną” nieco azotu z gleby, przez co staje się on niedostępny dla roślin. Na tym etapie zablokowane jest około 3 kg azotu na jedną tonę słomy. Kiedy proces rozkładu spowoduje zmniejszenie masy słomy o połowę, następuje odwrócenie procesu i azot jest uwalniany do gleby. W takiej sytuacji zawartość azotu mineralnego w glebie jest wystarczająco duża i rzadko dochodzi do jego niedoborów z powodów rozkładu słomy. Jedynie na uwrociach i miejscach ominiętych podczas koszenia mogą wystąpić braki azotu wynikające z nadmiaru słomy.
Dla procesu rozkładu słomy głębokość uprawy ścierniska nie ma znaczenia, natomiast ważne jest, aby podczas zbioru kombajnowego powierzchnia słomy została uszkodzona. Jeżeli to nie nastąpi, drobnoustroje będą miały ograniczone możliwości rozkładu zewnętrznych struktur organicznych słomy. O trwałości nieuszkodzonej słomy świadczy fakt, że dach kryty strzechą może przez dziesięciolecia oprzeć się działaniom deszczu, śniegu i drobnoustrojów.
Gdyby słoma przeznaczona do krycia dachów miała uszkodzoną przez kombajn powierzchnię, nie nadawała by się na strzechę.
Proces rozkładu słomy rozpoczyna się bezpośrednio po jej zetknięciu się z glebą, to znaczy w momencie, kiedy mają do niej dostęp mikroorganizmy. Mineralizacja zachodzi najszybciej w warstwie do 5 cm głębokości. Długość odcinków, na jaką pocięto słomę, jak również dokładność rozdrobnienia nie mają większego wpływu na jej rozkład, jeżeli podczas późniejszej uprawy ścierniska zostanie ona dokładnie wymieszana z glebą.
Proces rozkładu słomy rozpoczyna się już w chwili kiedy słoma leży na powierzchni pola. Trzy intensywne opady deszczu mogą spowodować wypłukanie ze słomy do gleby do 90% potasu i 60% zawartego w niej fosforu.
Efektem regularnego wprowadzania słomy do gleby, w przeciwieństwie do jej spalania na powierzchni, jest zwiększenie trwałości agregatów, zwiększenie liczebności dżdżownic, porowatości, a także poprawa przewodnictwa wody. Wielu rolników w Europie zaobserwowało te zmiany, gdy w różnych państwach wprowadzono bardziej restrykcyjne przepisy dotyczące wypalania słomy.
Maksymalna pojemność wodna – Stan gleby, w którym wszystkie pory wypełnione są wodą. Zjawisko to występuje np. poniżej poziomu wód gruntowych, albo po roztopach wiosennych lub po długotrwałych deszczach.
Polowa pojemność wodna – Stan gleby, w którym nadmiar wody został odprowadzony do głębokości drenowania wynoszącej około 1 m. Z tego powodu stan pojemności polowej często nazywa się stanem równowagi drenowania, ponieważ woda znajdująca się w drenach lub rowach drenarskich przestaje płynąć. Przy pojemności polowej wyżej położone w profilu glebowym duże pory wypełnione są powietrzem, drobne natomiast wodą.
Punkt trwałego więdnięcia – Terminem tym określa się stan gleby, w którym woda zawarta w glebie jest utrzymywana siłą przekraczającą ciśnienie równe ciśnieniu wywieranemu przez słup wody o wysokości 150 m (1500 kPa). Przy takich wartościach ciśnienia korzenie nie mogą pobierać wody z otoczenia. Punkt graniczny stanowi moment, w którym woda znajduje się w porach o średnicy mniejszej od 0,002 mm.
Uziarnienie – Uziarnienie gleby mówi o stosunku ilości cząstek różnych wielkości, informuje więc o względnej zawartości piasku, pyłu i iłu (zgodnie z kryterium przyjętym w tabeli „Klasyfikacja cząstek gleby ze względu na ich wielkość he building blocks of soil")
Podglebie – to warstwa profilu gleby położona bezpośrednio pod warstwą powierzchniową. Zwykle nie jest spulchniana podczas typowej uprawy gleby wykonywanej na głębokość orki. Można ją spulchniać stosując np. głęboszowanie. Granica pomiędzy górną warstwą, a podglebiem często uwidacznia się w postaci podeszwy płużnej, powstającej w skutek działania lemiesza pługa i kół bruzdowych ugniatających glebę.
Pory – Pory glebowe to wolne przestrzenie pomiędzy cząsteczkami gleby, kanaliki i pęknięcia. W zależności od stanu uwilgotnienia gleby wypełnia je woda glebowa lub powietrze glebowe.
Gęstość objętościowa gleby suchej – jest również nazywana ciężarem objętościowym. Oznacza ciężar określonej objętości gleby, wraz z wolnymi przestrzeniami wypełnionymi powietrzem, po wysuszeniu jej do stałej masy w 1050C.
Grudki kałowe, koprolity – Grudki kałowe dżdżownic tworzące np. kopczyki widoczne na powierzchni gleby przy otworach którymi wychodzą dżdżownice.
Azotany – rośliny przede wszystkim pobierają azot z gleby w postaci azotanów NO3-. Azot występuje w tej formie w glebie i nawozach mineralnych. W glebie znajdują się wyspecjalizowane bakterie, które przekształcają związki amonowe z grupą NH4+ początkowo do azotynów z grupą NO2- , a następnie azotanów. Proces ten nazywa się nitryfikacją.
Rośliny jednoliścienne – rośliny, które kiełkując wykształcają tylko jeden liść zarodkowy zwany liścieniem. Przykładem są trawy, w tym zboża.
Rośliny dwuliścienne – rośliny, które podczas kiełkowania wykształcają dwa liścienie. Należą tutaj miedzy innymi rośliny oleiste, groch, fasola, len, burak cukrowy itd
Podglebie - to warstwa profilu gleby położona bezpośrednio pod warstwą powierzchniową. Zwykle nie jest spulchniana podczas typowej uprawy gleby wykonywanej na głębokość orki. Można ją spulchniać stosując np. głęboszowanie. Granica pomiędzy górną warstwą, a podglebiem często uwidacznia się w postaci podeszwy płużnej, powstającej wskutek działania lemiesza pługa i kół bruzdowych ugniatających glebę
Dwutlenek węgla – Gaz (CO2) stanowiący produkt wydalany w procesie oddychania komórek. Łącznie z wodą tworzy budulec, z którego w procesie fotosyntezy roślina wytwarza cukry.
Przewodnictwo wodne – oznacza, ilość wody jaka może wniknąć do gleby w określonej jednostce czasu. Współczynnik ten jest dobrym wskaźnikiem poprawności funkcjonowania gleby.
