Szata roślinna zapewnia glebie ochronę przed bezpośrednim oddziaływaniem czynników erozyjnych takich jak deszcz i wiatr. Natomiast uprawiona gleba, pozbawiona osłony może być narażona na intensywne oddziaływanie erozji wodnej tak.
Erozja wodna
Na polu położonym na zboczu erozja wodna może wyrządzać poważne szkody w wyniku uderzania deszczu ze znaczną siłą w pozbawioną warstwy ochronnej glebę. Naturalną warstwę ochronną tworzą rośliny i resztki pożniwne. Cząstki spławialne zawierające związki fosforu unoszone są przez wodę i gromadzą się w najniższym punkcie pola lub są bezpowrotnie tracone przez wyniesienie ich poza pole.
Erozja wiatrzna
Na suchej odsłoniętej glebie erozja wietrzna może spowodować poważne uszkodzenia kiełkujących roślin poprzez uderzanie w nie niesionymi przez wiatr ziarnami piasku. Na powyższej fotografii przedstawiono glebę nawożoną osadem, który może zmniejszać erozję wietrzną przez wiązanie cząstek gleby i utrudnianie ich przemieszczania się.
Woda pozbawia glebę fosforu
Ulewne deszcze oraz intensywne roztopy mogą powodować spłukiwanie gleby z pól. Woda spływająca z pól unosi z sobą cząstki gleby, składniki odżywcze roślin oraz substancję organiczną do strumieni, jezior i mórz. Pola położone na zboczach są najbardziej narażone. Im większe jest nachylenie pola, tym intensywniejsza jest erozja, zwiększa się bowiem szybkość spływu wody.
Podwojenie prędkości spływającej wzdłuż zbocza wody powoduje, że intensywność jej działania erozyjnego wzrasta czterokrotnie. Erozja wodna powoduje gwałtowne zwiększenie strat związków fosforu z gleby, ponieważ znaczne jego ilości występują na powierzchni cząstek spławialnych.
Unoszenie gleby przez wiatr
Sucha i pozbawiona osłony w postaci roślin gleba jest narażona na erozyjne działanie wiatru. Może on przenosić cząsteczki gleby nawet wielkości ziaren piasku. Cząstki o średnicy do 1 mm są przetaczane po powierzchni pola, natomiast cząstki o średnicy mniejszej niż 0,1 mm mogą być unoszone przez wiatr. Z osadów nanoszonych przez wiatr powstają gleby lessowe.
Erozję wietrzną można ograniczyć przez sadzenie pasów wiatrochronnych, nawożenie pól obornikiem oraz uprawę roślin zapewniających osłonę gleby. Rozległe prerie na przykład w USA i Kanadzie są szczególnie narażone na erozję wietrzną.
Uproszczona uprawa gleby pomaga
Na obszarach prerii albo na polach położonych na zboczach, zalecane jest stosowanie uprawy uproszczonej, która zapobiega erozji wodnej i wietrznej. Płytka uprawa powoduje, że wszystkie resztki pożniwne wymieszane są z powierzchniową warstwą gleby. Zwiększa się zawartość substancji organicznej w warstwach powierzchniowych, poprawia się struktura gleby, która staje się odporniejsza na uderzenia kropel deszczu i niszczącą siłę wiatru.
Wykonując orkę na zboczu, skuteczną metodą przeciwdziałania erozji jest prowadzenie pługa zgodnie z układem warstwic. Wykorzystuje się w ten sposób ukształtowanie pola doprowadzając do sytuacji, w której woda wsiąka w glebę w miejscu opadu i nie spływa wzdłuż bruzd.
Szata roślinna chroni
Resztki pożniwne pozostające na polu stanowią kolejny czynnik, który powoduje, że uprawa uproszczona chroni glebę przed erozją. Można stwierdzić, że zarówno rośliny, jak i pozostające na powierzchni pola resztki pożniwne skutecznie ograniczają prędkość spływającej po powierzchni pola wody i siłę powiewów wiatru. Szata roślinna lub resztki pożniwne stanowią fizyczną osłonę przeciwdziałającą na przykład uderzeniom kropel deszczu na powierzchnie pola.
Trawy pastewne uprawiane w płodozmianie stanowią najlepszą ochronę gleby podczas, gdy zboża zapewniają ochronę na poziomie umiarkowanym. Rośliny uprawiane w szerokich rzędach takie jak buraki cukrowe lub kukurydza, pozostawiają część gleby nieosłoniętą i dlatego uznawane są za rośliny słabo ją chroniące. Najbardziej narażony na erozję jest czarny ugór, na którym nie rosną rośliny i nie jest on osłonięty żadnymi resztkami pożniwnymi.
Terminologia:
Gleby lessowe – są to naniesione przez wiatr gleby o znacznej ilości porów. Cząstki takich gleb przeważnie należą do frakcji pyłowej (zobacz więcej w "Tabeli rozkładu wielkości cząstek" w rozdziale Elementy składowe gleby). Lessy występują w Europie Wschodniej i na Ukrainie, ich miąższość może dochodzić do ponad 100 m.
Orka warstwicowa – termin ten określa orkę wykonaną wzdłuż warstwic
